اسید فسفریک
نام گذاری آیوپاکTrihydroxidooxidophosphorusphosphoric acid |
نام های دیگرOrthophosphoric acid |
فرمول مولکولی |
H3PO4 |
جرم مولی |
98.00 g/mol |
دمای جوش |
42.35 °C (anhydrous) |
انحلال پذیری در آب |
C (anhydrous) °42.3529.32 °C (hemihydrate) |
نگاه کلی
فسفریک اسید از جمله پرمصرفترین مواد شیمیایی در صنعت است. به عنوان ماده افزودنی در نوشابههای گازدار کاربرد دارد و در تولید کودهای شیمیایی فسفاته، پاککنندههای صابونی و غیرصابونی، تصفیه آب، خوراک دام و دارو سازی، مکملهای خوراک دام و طیور (دی و منو کلسیم فسفات)، مواد فسفاته شویندهها، تصفیه پسابها، تولید کودهای فسفاته (مهمترین)، ضد حریق کردن برخی سطوح و عوامل بازدارنده اشتعال، و نیز جهت تمیزکردن و جرمگیری سطوح فلزی بهکار میرود. همچنین از اسید فسفریک ۳۷ درصد در دندانپزشکی قبل از ترمیم های کامپوزیت وباندینگ ها استفاده میشود. فسفریک اسید خوراکی را از افزودن آب به P4O10 میسازند. اسید فسفریک، اسید ضعیفی است و در شرایط عادی و مدت زمان کوتاه آنقدر نمیتواند خطرساز باشد.
تولید
روش تر
در این روش اسید فسفریک با استفاده از سنگ فسفات و اسید سولفوریک تولید میشود.
خشک
سنگ فسفات با مخلوطی از کربن و کوارتز در کوره الکتریکی قرار می گیرد و عنصر فسفر تولید می شود.
فرایند منتخب
به علت مصرف انرژي بالا در روش کوره اي بیشتر سعی میشود که اسید فسفریک به روش تر تولید شود، البته براي کاربردهای خیلی خاص لازم است اسید فسفریک به روش کوره ای تولید شود. اسید فسفریک تولید شده به روش تر بیشتر براي تولید کودهاي شیمیایی به کار می رود. در کاربردهایی که اسید خالص تري مورد نیاز است می توان اسید فرایند روش تر را تصفیه نمود و اسید روشن تر و با درجه خلوص بالاتري بدست آورد.
کاربرد در صنایع غذایی
از اسید فسفریک در تولید غذاهای اسیدی و نوشابههای گازدار مانند انواع کولاها استفاده میشود. بکارگیری این ماده سبب دادن طعم تندی به غذا شده، و از آنجا که ماده شیمیایی با تولید انبوهاست، با قیمتی ارزان و حجمی فراوان در دسترس میباشد. همانطور که ذکر شد، قیمت پایین و حجم زیاد تولید این ماده، آن را در مقایسه با طعم دهندههای طبیعی نظیر زنجبیل برای دادن طعم تندی، یا اسید سیتریک که از لیمو (lemon) و عصاره لیموترش (lime) که برای دادن طعم ترشی بکار میرود، در رتبه بالاتری قرار دادهاست.
کاربرد در کشاورزی
بیشتر اسید فسفریک در تولید کود بهکار میرود. فسفر یکی از عناصر ضروری برای رشد گیاهان محسوب میشود. فسفاتهای آلی ترکیباتی هستند که انرژی لازم برای بیشتر واکنشهایی که در سلولهای زنده اتفاق میافتند را مهیا میکنند؛ بنابراین خاکهای غنی با کودهای فسفاتی رشد گیاهان را بالا میبرند. افزایش غلظت فسفات در سطح آبها همچنین رشد گیاهان آبزی را بالا میبرد. اضافات کودهای شیمیایی میتوانند باعث تحریک رشد گیاهان در آبهای دریاچهها و آبهای جاری بشوند. آب فاضلابها که شامل فسفات است میتواند تأثیر یکسانی داشته باشد. دریاچهها که از مواد مغذی غنی هستند از افزایش سرعت انباشتگی (Eutrophication) (خوراک آبی) تلف میشوند. وقتی گیاهان آبزی با این شرایط مغزی بودن محیط رشد میکنند پس از مدتی خواهند مرد. حال این گیاهان مرده برای تجزیه اکسیژن حل شده در آب را مصرف میکنند. این مصرف سطح اکسیژن حل شده را کاهش میدهد تا نقطهای که برای حمایت حیوانات آبزی کافی نیست. برای کاهش تهدید Eutrophication دریاچه بسیاری از مناطق دارند فسفاتها را از پاککنندهها حذف میکنند. در بعضی از موارد فسفاتها جای خودشان را با کربناتها عوض میکنند. به عبارت دیگر پاککنندهای جدید به گونهای تهیه میشوند که با کلسیم (II) و منیزیم (II) یونهای سخت آب واکنش ندهند.
کاربرد در مواد و پاک کننده
در تولید پاککنندهها اسید فسفریک برای نرم کردن آب بکار میرود. آب نرم بدون یونهای کلسیم (II) و منیزیم (II) که آب سخت را تشکیل میدهند، اگر ازبین نروند تشکیل آب سخت را میدهند که این یونها با صابون تشکیل رسوبات غیرقابل حل میدهند که سبب لکه بروی لباسها در هنگام شستشو میشوند. نمکهای فسفات از اسید فسفریک بطور وسیع در پاککنندهها بهعنوان builder بهکار میرود. بیشتر گستره ترکیبات فسفر در مخلوط پاککنندهای جامد است که سدیم تری پلی فسفات یکی از آنهاست. Na5P3O10، به عنوان نرمکننده آب، سدیم تری پلی فسفات با کلسیم (II) و منیزیم (II) یوند برقرار میکند و تشکیل اجزاء محلول را میدهد که کمپلکس یا کلیت است. این کمپلکسها از واکنش کلسیم (II) و منیزیم (II) با صابون ممانعت به عمل میآورند تا رسوب ایجاد نشود
کاربرد در پزشکی و دندان پزشکی
از اسید فسفریک در دندانپزشکی و اورتودنسی بهعنوان عامل آماده سازی (Etching) مینا و عاج دندان جهت تمیز کردن و افزایش اصطکاک سطح دندان استفاده میشود. همچنین از اسید فسفریک بهعنوان کاتالیست در ساخت آسپیرین بخاطر داشتن یون هیدروژن فراوان و آلایندگی کمتر در مقایسه با اسید کلریدریک و سولفوریک استفاده میشود. اسید فسفریک با فرمول H3PO4 به عنوان اورتوفسفریک اسید در پزشکی شناخته میشود و نمک ان اورتوفسفات است که یکی از درمانهای اصلی در انواعی از سنگهای کلیوی است که در تیپ III نوع جذبی هیپرکلسیوری، به دلیل نشت فسفات از کلیه، دیده میشود.
کاربرد در زدودن و زنگ آهن
از اسید فسفریک میتوان مستقیماً برای زدودن زنگ آهن (اکسید آهن III) از ابزارهای آهنی یا فولادی و تبدیل آهن به فسفاتهای محلول در آب استفاده نمود. پس از زدودن زنگ آهن فسفات آهن تولید شده تبدیل به ترکیب فسفات آهن سیاه شده که خود به عنوان عامل جلوگیری از خوردگی میتواند مورد استفاده قرار گیرد. اسید فسفریک به عنوان کاتالیزور در صنایع پتروشیمی کاربرد دارد.
برای برقراری ارتباط بیشتر به صفحه تماس با ما مراجعه فرمایید