کربنات سدیم، Na2CO3 یک نمک سدیم است که از ترکیب آن با کربنیک اسید تولید میشود. همه اشکال آن نمکهای سفید و محلول در آب هستند که محلولهای قلیایی متوسطی را در آب تولید میکنند. این ماده بهطور سنتی از خاکستر گیاهانی که در خاکهای غنی از سدیم رشد میکنند استخراج میشدهاست. در مقادیر زیاد توسط فرایند سُلوی از سدیم کلرید و آهک تولید میشود.
عمده کاربرد این ماده در تولید شیشه است. چنانچه این ماده را در دماهای بسیار بالا حرارت دهیم، و آن را با ماسه و کلسیم کربنات ترکیب کنیم و سپس به سرعت آن را سرد کنیم، محصول ما شیشه خواهد بود.
سدیم کربنات همچنین به عنوان یک باز نسبتاً قوی در بسیاری از موارد به کار میرود. برای مثال، به عنوان تنظیمکننده PH جهت حفظ پایداری شرایط قلیایی لازم برای عملکرد اکثر عوامل تولیدکننده از این ترکیب استفاده میشود.
به عنوان یک افزودنی رایج در مخازن شهری جهت خنثیسازی اثر اسیدی کلر و افزایش PH به کار میرود. در آشپزی، گاهی اوقات به عنوان یک جایگزین برای سدیم هیدروکسید برای قلیایی کردن به خصوص در چوب شور (نان نمکی) به کار میرود. این خوراکها با یک محلول ماده قلیایی عمل آوری میشوند تا PH سطح ماده غذایی را تغییر کند که این سبب برشتگی بیشتر آن میشود.
در شیمی این ماده به عنوان یک الکترولیت استفاده میشود و این از آن جهت است که الکترولیتها معمولاً بازهای نمکی دارند و از طرفی سدیم کربنات به عنوان یک رسانای خوب در الکترولیز عمل میکند. همچنین به عنوان استاندارد اصلی تیتراسیون اسید و باز به کار میرود و این به دلیل پایداری جامد و گاز این ماده است که سبب سهولت در اندازهگیری دقیق تر جرم میشود.
در خانهها به عنوان نرمکنندهٔ آب در شستوشوی لباسها به کار میرود. این ماده با یونهای منیزیم و کلسیم موجود در آب سخت مقابله میکند و مانع از تشکیل پیوند بین آنها با ماده شوینده به کار رفته میشود. بدون استفاده از سدیم کربنات شوینده اضافی برای خیساندن یونهای منیزیم و کلسیم نیاز میشود. در بخش شویندهای فروشگاهها به نام علف شوره (اشنان) دیده میشود و بهطور مؤثری لکههای روغن، گریس، و الکل را از بین میبرد. سدیم کربنات همچنین به عنوان عامل ضد رسوبی از جمله رسوبهایی که در کتریها و ماشینهای بخار دیده میشود به کار میرود.
در کارگاههای آجرپزی از سدیم کربنات به عنوان عامل خمیرکننده استفاده میشود تا حجم آب مورد نیاز جهت قالبگیری خاک رس کاهش یابد. همچنین از آن برای تهیه فوری ماکارونی استفاده میشود.
سدیم کربنات یک افزودنی غذایی است (E500) که به عنوان تنظیمکننده میزان ترشی و نیز به عنوان پایدارکننده به کار میرود. سدیم کربنات همچنین در تولید بستنی چوبی کاربرد دارد. احساس خنکی و گازدار بودن نتیجهٔ واکنش گرماگیر بین سدیم کربنات و یک اسید ضعیف است (که معمولاً سیتریک اسید انتخاب میشود) و در نتیجهٔ آن کربن دیاکسید تولید میشود؛ یعنی زمانی که بستنی با بزاق دهان خیس میشود. سدیم کربنات همچنین برای از بین بردن کپک چوب یا سایر مواد به کار میرود.
